اول تیرماه 1399 قراره خورشیدگرفتگی حلقوی داشته باشیم. توی این نوشته می‌خوام یکم درباره این کسوف حلقوی 1 تیر و کلا کسوف و خسوف صحبت کنیم. آخر متن هم مکان برگزاری برنامه‌های عمومی رصد رو تا روز کسوف اول تیر به‌روز می‌کنم.
کسوف یا خسوف؟ مساله این است.
بیاید همین اول به یکی از بنیادی‌ترین سوالات بشریت بپردازیم. خسوف یا کسوف؟
این جمله رو همه‌‌تون بارها شنیدید که خسوف یعنی ماه‌گرفتگی و کسوف یعنی خورشیدگرفتگی. اما آیا یادتون مونده؟ مسلما نه.
حق هم دارید. آخه چرا باید این دوتا اینقدر به هم شبیه باشند؟ به نظر من تازه شکر کنید که توی عربی قبل‌ترها به هر دو کسوف می‌گفتند و اون‌وقت بوده که باید خر می‌آوردی و باقالی بار می‌کردی.
من خودم همیشه از این قائده استفاده می‌کنم که این دو تا با هم نسبت عکس دارند. یعنی که خورشید که «خ» داره پس کسوف «خ» نداره. ماه «خ» نداره پس خسوف میشه ماه‌گرفتگی. این رو چندبار از روش بنویسید تا ملکه ذهن‌تون بشه.
خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی چرا اتفاق می‌افتند؟
همه این داستان‌ها زیر سر سه تا کره آسمونیه. زمین، ماه و خورشید. سیستم گردش این‌ها به دور هم‌‌دیگه جوریه که گاهی توی یه راستا قرار می‌گیرند و اون‌وقته که کسوف یا خسوف اتفاق می‌افته.
ماه توی هر 27 تا 29 روز یه بار دور زمین می‌چرخه. اما زاویه چرخشش با محور زمین و خورشید یه 5 درجه ای اختلاف داره. اینه که فقط یه وقت‌های خاصی پیش میاد که درست از جلوی خورشید یا از توی سایه زمین رد بشه.
توی عکس پایین شرایط وقوع خسوف و کسوف رو میتونید ببینید.
موقع خورشیدگرفتگی چه اتفاقی توی طبیعت می‌افته؟
این دلیل علمی قضیه در ساده‌ترین شکل ممکن بود. اما بیاید چندتا نکته کاربردی بگم بهتون.
یه چیزی که باید دقت کنید اینه که خورشیدگرفتگی حلقوی یا کلی فقط در زمانی که ماه نو (محاق) داریم اتفاق می‌افته. این یعنی همون اول ماه قمری. از اون‌ور ماه‌گرفتگی هم فقط شبی که ماه کامل باشه اتفاق می‌افته.
نکته بعدی اینه که موقغ خورشیدگرفتگی کامل، آسمون مثل دم غروب میشه و گرگ و میشه. اگه یکی گفت مثل شب تاریک شد داره باهاتون شوخی میکنه. اما وقت خورشیدگرفتگی کامل یکسری اتفاقات باحال می‌افته. مثل اینکه بعضی از سیارات و ستاره‌های پرنور رو میشه دید. یا مثلا پرنده‌ها شروع میکنند به پروازکردن و آواز خوندن چون فکر میکنند شب شده. خلاصه که خیلی فضای جالبیه.
اینجا میتونید حال و هوای من رو وقت خورشیدگرفتگی کامل ببینید.
خورشیدگرفتگی حلقوی چیه و چه وقت‌هایی اتفاق می‌افته؟
در حالت عادی، اندازه ظاهری ماه و خورشید توی آسمون باهم برابره. اولین چیزی که به ذهن آدم میرسه اینه که خب اندازه خورشید که خیــــــلی بزرگتره پس چرا؟ این قضیه هم به خاطر فاصله است. ماه توی فاصله حدودی 340هزار کیلومتری ماست اما خورشید توی فاصله 150میلیون کیلومتری. درنتیجه با اینکه خورشید حدود 400برابر از ماه بزرگتره اما هم‌اندازه دیده می‌شند. عجایب!
اما یه وقت‌هایی هست که فاصله ماه از زمین دورتره و اندازه‌اش یه کم کوچک‌تر میشه. توی این شرایط ماه میاد جلوی خورشید اما نمی‌تونه همه‌اش رو بپوشونه. به این حالت می‌گند خورشیدگرفتگی حلقوی. حلقه آتش و تمثیل‌هایی از این دست. به نظر من اون حلقه‌ای که «برای حکومت بر همه‌گان» ساخته شده این حلقه است. حلقه یگانه جلوی این حلقه هیچ نیست. (اگر متوجه این بخش نشدید سخت نگیرید. احتمالا مثل من دیوانه دنیای ارباب حلقه‌ها نیستید)
کسوف اول تیر هم از همین دسته کسوف حلقوی است.
یکی دیگه از فرق‌های ماه‌گرفتگی و خورشیدگرفتگی اینه که سایه زمین چندبرابر اندازه ماهه. درنتیجه ماه وقتی وارد سایه میشه یکی دو ساعتی اون تو هست و همه کسایی که از سمت شب زمین ماه رو می‌بینند می‌تونن خسوف رو هم ببینند.
اما سایه ماه نسبت به زمین خیلی کوچکه. اینه که فقط اهالی به منطقه خاص از زمین می‌تونند خورشیدگرفتگی رو کامل (یا حلقوی) ببینند. به اون منطقه می‌گند نوار گرفت یا مسیر گرفت.
رصد خورشیدگرفتگی حلقوی 1 تیر در ایران
توی خورشیدگرفتگی حلقوی اول تیر ما به اندازه 40 کیلومتر بدشانسی آوردیم و مسیر گرفت از نزدیکی ایران رد میشه و نه از خود کشورمون. درنتیجه برای دیدن خورشیدگرفتگی حلقوی باید به کشورهایی مثل عمان یا اتیوپی یا هند و چین سفر می‌کردیم. اما خب وضع ایران هم اونقدرها بد نیست.
توی جنوب شرقی ایران، یعنی جایی مثل پسابندر خورشید در حدود 98 درصد میگیره. درسته که باز هم یه هلاله و کامل نیست اما خداییش خوبه دیگه. ناشکر نباید بود. واسه همینه که اگه حدفاصل 31 خرداد تا 2 تیر توی منطقه چابهار بودید به هرکس سلام کنید احتمالا جزو منجم‌های ایرانه.
بیشتر بخوانید: اگه قصد سفر برای دیدن خورشیدگرفتگی رو دارید شاید این لیست وسایل سفر به دردتون بخوره.
توی شهرهای مختلف ایران میتونید خورشیدگرفتگی حلقوی 1 تیر رو به صورت جزئی و با درصدهای مختلف ببینید. توی این نقشه اگر روی نقشه کلیک کنید بهتون میگه که دقیقا خورشید توی منطقه شما چند درصد میگیره.
هشدار! مراقب چشم‌هاتون باشید.
یادتون باشه که برعکس خورشیدگرفتگی کلی، توی خورشیدگرفتگی جزئی، حتی تا حدود 90درصد هم آسمون تاریک نخواهد شد. پس در حالت عادی متوجه این قضیه نمی‌شید تا به خورشید نگاه کنید. اما صبر کنید. هرگز، هرگز نباید مستقیم به خورشید نگاه کنید.
برای دیدن خورشید در هر حالتی حتی زمان گرفتگی باید از فیلترهای مخصوص استفاده کنید. دم‌دستی‌ترین فیلترهای موجود در بازار اسمش است مایلار. فیلترهای مایلار شبیه یه ورقه نقره‌ای هستند که اگه از توشون نگاه کنید خورشید رو مثل یه توپ سفید بامزه، بدون نورهای اضافیش میبینید.
یادتون نره که به افسانه‌های محلی که میگن با سی‌دی یا فلاپی (کسی داره هنوز؟) یا شیشه دودگرفته میشه به خورشید نگاه کرد اعتماد نکنید. چشم‌تون مثل زمانی که به نور جوشکاری نگاه میکنید خواهد سوخت. با تفاوت چندصد برابر. به نظر دیدن خورشید حتی در زمان گرفته به چشم درد و عمل و آب مروارید نمی‌ارزه. مراقب چشم‌هاتون باشید.
کسوف اول تیر رو کجا ببینیم؟
این روزها دیگه توی هر شهر و دیاری گروه نجومی پیدا میشه. همه‌شون هم واسه این روز برنامه خواهند گذاشت. من سعی می‌کنم در روزهای آینده این بخش رو آپدیت کنم.
اولین برنامه‌ای که می‌تونم برای بچه‌های تهران معرفی کنم برنامه‌ایه که قراره توی باغ کتاب تهران برگزار بشه. چندتا از بروبچه‌ای نجومی قدیمی با یه تلسکوپ 10 اینچ از ساعت 9 صبح توی گذر فرهنگ باغ کتاب منتظرتون‌اند.
اگر رفتید و این خورشیدگرفتگی رو دیدید یادتون نره که هشتگ معروف موقع خورشیدگرفتگی رو استفاده کنید. می‌دونید چی بود دیگه؟
